मोबाइलको लतले बालबालिकालाई डिप्रेसनको शिकार बनाउन सक्छ,कसरी जोगाउने ?
काठमाडौं,३२ जेठ । आजको युगमा मोबाइल पनि आधुनिक फेसन बनेको छ । बच्चा होस्, वयस्क वा वृद्ध, कोही पनि यसको प्रयोगबाट अछुतो रहेनन्। एक नभई दुईवटा मोबाइल प्रयोग गर्ने चलन बन्दै गएको छ । यति मात्र होइन, मानिसहरुले साना बालबालिकालाई खुवाउन वा शान्तिपूर्वक बस्नका लागि स्मार्ट फोन दिन्छन् । मोबाइल फोनले बच्चाको स्वास्थ्यमा गम्भीर हानि पु¥याइरहेको छ भन्ने कुरामा पनि सचेत हुनुपर्छ ।
धेरैजसो मानिसलाई लाग्छ कि बच्चाहरूले मोबाइलबाट नयाँ प्रविधिको बारेमा सिक्छन्, तर यो पनि सत्य हो कि यसको प्रयोगले मानसिक र शारीरिक दुवै स्वास्थ्यलाई असर गर्छ। मस्तिष्कको गति घटाउनुका साथै मोबाइलको प्रयोगले साइबर बुलिङ, डिप्रेसन र तनाव जस्ता समस्या पनि निम्त्याउन सक्छ । यस्तो अवस्थामा, अभिभावकले बच्चाको लागि नियम र सर्तहरू सेट गर्नुपर्छ ताकि बच्चालाई यो खतराबाट बचाउन सकिन्छ।
निम्हान्सका एक विज्ञका अनुसार बालबालिका र किशोरकिशोरीहरूमा इन्टरनेटको लत बढ्दो समस्या भएको र यसले गम्भीर परिणाम निम्त्याउन सक्छ । इन्टरनेटको लतमा परेका बालबालिकाहरू शैक्षिक कार्यसम्पादनमा कमी, निद्रामा गडबड, चिन्ता र डिप्रेसनबाट ग्रस्त हुन सक्छन् । विशेष परिस्थितिहरूमा, उनीहरुले साथी बनाउन वा अरूसँग कुराकानी गर्न कठिनाइ हुन सक्छ । बालबालिकाहरूलाई आफ्ना भावनाहरू नियन्त्रण गर्न पनि गाह्रो हुन सक्छ।
अनलाइनमा अत्याधिक समय बिताउने बालबालिकाहरू अनुपयुक्त सामग्री, साइबर बुलिङ, र अनलाइन ठगीहरूको जोखिममा हुन्छन्। इन्टरनेटमा आफूलाई लुकाउन धेरै सजिलो छ, जसले बालबालिकालाई नकारात्मक र खतरनाक व्यवहारतर्फ आकर्षित गर्न सक्छ, जसले बालबालिकाको मानसिक स्वास्थ्यमा विनाशकारी प्रभाव पार्न सक्छ। बच्चाहरु बाहिर खेल्न र शारीरिक रूपमा सक्रिय हुनुको सट्टा आफ्नो अधिकांश समय अनलाइनमा बिताउँछन् । धेरै बालबालिकाहरू पनि अनलाइन गेमिङको लतमा छन्, र कहिलेकाहीँ यो लतले गम्भीर आर्थिक क्षति पनि निम्त्याउन सक्छ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनले स्मार्टफोन टेक्नोलोजी प्रयोग गर्ने बालबालिकामा हुने जोखिमहरू पहिचान गर्न थालेको छ। वाशिंगटन पोस्टले भर्खरै डब्ल्यूएचओको रिपोर्टमा लेखेको छ कि दुई देखि चार वर्षको बच्चाले दिनमा एक घण्टा स्क्रिन टाइम दिन सकिन्छ । प्रत्येक दिन दुई घण्टा चार वर्ष भन्दा बढीको लागि उत्तम छ । अत्याधिक प्रयोगले आँखाका साथै मानसिक स्वास्थ्यमा पनि असर गर्न थाल्छ ।
स्मार्टफोनले सोच्ने र बुझ्ने शक्तिलाई असर गर्छ
भोपालको जेके अस्पताल एलएन मेडिकल कलेजकी बालरोग विशेषज्ञ डा यामिनी जामोद बच्चालाई धेरै समय मोबाइल दिनु स्वास्थ्यका लागि राम्रो नभएको बताउँछन् । केटाकेटीमा केही सिक्ने रहर भयो भने अत्याधिक जिज्ञासाका कारण गलत कुरा सिक्न सक्ने उनी बताउँछिन् । यसका साथै मानसिक स्वास्थ्यमा पनि नकारात्मक असर पर्ने, डिप्रेसन र निद्रा नपुग्ने जस्ता समस्याहरू देखापर्छन् । बच्चाले जति कम समय मोबाइल प्रयोग गर्छ, त्यति राम्रो हुन्छ।
स्मार्ट फोनका कारण अन्य समस्या पनि आउन सक्छ
१. दृष्टि कमजोर हुन सक्छ
स्मार्टफोनको प्रयोगले वयस्क र बालबालिका दुवैलाई समस्या निम्त्याउन सक्छ। डिजिटल आँखा तनाव शब्दले स्मार्टफोनको नकारात्मक प्रभावहरूलाई बुझाउँछ। जसका कारण आँखा दुख्ने, आँखा धमिलो हुने, टाउको दुख्ने र आँखा सुख्खा हुने अनुभव हुन सक्छ ।
चोन्नम युनिभर्सिटीको अनुसन्धानका अनुसार स्मार्टफोनमा बढी समय बिताउने ७ देखि १६ वर्षका अधिकांश बालबालिकालाई दृष्टिविहीन भएको छ । दिनको चार घन्टाभन्दा बढी समय बिताउँदा आँखा दुख्नु सबैभन्दा ठूलो समस्या हो । फोनबाट ३० मिनेटको अन्तराल ब्रेक लिनुपर्छ।
२. ट्युमरको जोखिम बढ्न सक्छ
स्मार्टफोनको अत्यधिक प्रयोगले ट्युमरको जोखिम बढाउन सक्छ। बालबालिकाको स्क्रिन टाइम कम गर्न अभिभावकले ध्यान दिनुपर्छ । अध्ययनले देखाएको छ कि स्मार्टफोनको अत्यधिक प्रयोगले ट्युमरको जोखिम बढाउँछ। बालबालिकालाई स्क्रिन टाइम घटाएर गुणस्तरीय समय बिताउन प्रोत्साहन गर्नुहोस् ्। बच्चाहरूसँग धेरै समय बिताउनुहोस् ताकि उनीहरूलाई बोर नहोस्।
३. बालबालिका भावनात्मक रूपमा अस्थिर हुँदैछन्
स्मार्टफोनले बालबालिकालाई सामाजिक सञ्जालको लत बनाउँछ। बच्चाहरूलाई आफूलाई साथीहरूसँग तुलना गर्ने ठूलो इच्छा हुन्छ। इन्टरनेटको संसार धेरै ठूलो छ। यसले बच्चाको मानसिक स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ।
बालबालिकामा मोबाइल र इन्टरनेटको लतलागेपछि बालबालिकाको व्यवहारमा परिवर्तन आएको छ । छोराछोरीलाई कुरा बुझाउन खोज्दा रिस उठ्ने र रिसाउने गरेको अभिभावकहरूको गुनासो छ। त्यसैगरी मोबाइलको लतले बालबालिकाहरुमा चिडचिडापन पनि बढाएको छ । सानै उमेरमा रिस उठ्नु वा रिसाउनुु सामान्य कुरा हो,किनभने यो उमेरमा कुरा बुझ्न सजिलो छैन तर मोबाइलको लतका कारण यो बढ्दै गएको छ । बालबालिकालाई फोन प्रयोग गर्नबाट रोकिएमा उनीहरुमा रिसाउने प्रवृत्ति बढ्दै गएको छ । साथै, यसले बालबालिकालाई पहिलेभन्दा झनै चिडचिडा बनाइरहेको छ । मोबाइल उनीहरुको संसार बनेको छ । मोबाइल र इन्टरनेटमा बच्चाहरुको लत बसिसकेपछि अभिभावकले संयमता अपनाउनुपर्छ र आफ्ना बालबालिकाको मानसिक विकासलाई ध्यानमा राख्नुपर्छ । आमाबाबुले आवश्यक भएमा मात्र लिङ्क सर्फिङ गर्न अनुमति दिनुपर्छ।
फोनमा लगातार गेम खेल्ने बानीका कारण मानिसले आफ्नो मनपर्ने कुरालाई बेवास्ता गर्न थाल्छ । आमाबाबुले पनि छोराछोरीलाई उनीहरूको पुरानो मनपर्ने चीजहरू गर्न प्रोत्साहित गर्नुपर्छ।
ब्रिटिस साइकोलोजिकल सोसाइटीका अनुसार सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्ने बालबालिकामा डिप्रेसन, चिन्ता र निन्द्राको कमी जस्ता समस्या हुन्छन् । यस्तो अवस्थामा अभिभावकले आफ्ना सन्तानलाई मोबाइलको नकारात्मक असरबारे बताउनुपर्छ र यसबाट टाढा राख्नुपर्छ ।
विज्ञहरूका अनुसार यस्तो समस्याको समाधान भनेको मुख्यतया अभिभावक रणनीतिहरू हुन् । अभिभावक, शिक्षक र मानसिक स्वास्थ्य व्यवसायीहरूले बालबालिकालाई इन्टरनेट लतका खतराहरूबारे जानकारी दिन र प्रविधिको बुद्धिमानी प्रयोग गर्न प्रोत्साहित गर्न थप सचेतना अभियान सञ्चालन गर्नुपर्नेमा जोड दिनुपर्ने विज्ञहरुको सुझाव छ ।
विज्ञहरुले अभिभावकहरूलाई पाँचवटा सुझावहरू दिएका छन् जसले आफ्ना बच्चाहरूलाई इन्टरनेट प्रयोगको लतबाट जोगाउन सक्छन् ।
पहिलो छ, मोबाइल, ल्यापटप जस्ता स्क्रिनहरूको प्रयोगको लागि समय सीमा सेट गर्ने
२. बालबालिकालाई शारीरिक क्रियाकलापका लागि प्रोत्साहन गर्ने
३. बच्चाहरूले अनलाइन के गरिरहेका छन् भनेर निगरानी र नियन्त्रण गर्ने
४. अत्यधिक इन्टरनेट प्रयोगको खतरा र परिणामहरूको बारेमा आफ्नो बच्चासँग खुलेर कुरा गर्ने
५. आफ्नो इन्टरनेट प्रयोग नियन्त्रण
भिडियो हेर्नुहोस् ।