बेहुलीले थालीमा लात हानेर श्रीमानलाई खाना खुवाउँने अनौठो संस्कार
एजेन्सी,११ कात्तिक । खाना सधैं आदर र माया संग सेवा गरिन्छ। हाम्रो परम्परामा कसैलाई खुवाउनु ठूलो पुण्यको काम मानिन्छ। भगवानलाई खाना अर्पण गर्दा विभिन्न किसिमका स्वादिष्ट परिकार बनाइन्छ तर के तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ कि कसैले खुट्टाले थाली चिप्लाएर खाना दियो भने कस्तो लाग्छ ? अब तपाई सोच्नुहुनेछ कि यो कस्तो प्रश्न हो ? यस्तो अवस्थामा सबैलाई रिस उठ्छ र यो भन्दा अपमान के हुन सक्छ ?
तर, अचम्मको कुरा भारतका केही भागहरूमा यस्तै परम्परा छ । वास्तवमा नयाँ दुलहीले खुट्टाले थाल सराएर श्रीमानलाई खाना खुवाउछिन् र रिस वा रिसाउनुको सट्टा पतिले पनि मायाले स्वीकार गर्छन् । यो अनौठो चलनको पछाडि के कारणहरू छन् र यो परम्परा कहाँबाट आयो भन्ने यस लेखमा जानौं।
थारु दुलहीको पहिलो भान्छा
थारु जातिमा विवाह विशेष पर्व हो । यहाँ ससुराको घरमा नयाँ बेहुली आउँदा अनौठो अनुष्ठान गर्नुपर्छ । यो संस्कारमा दुलहीले पहिलो पटक श्रीमानका लागि खाना पकाउँछिन् तर यो खाना खुवाउनु सामान्य काम होइन । वास्तवमा, दुलहीले थालीमा खाना मिलाएर आफ्नो हातले होइन खुट्टाले हलाएर पतिलाई लैजान्छिन्। यो पढ्दा जति अनौठो लागेपनि थारु समुदायमा यो प्रचलनलाई निकै महत्व दिइन्छ ।
खुट्टाले थाली दिने संस्कारको महत्व
भारतको उत्तराखण्ड, उत्तर प्रदेश, बिहार र नेपालका थारु समुदायमा विवाहको विशेष संस्कार हुन्छ । यो संस्कारमा दुलहीले खुट्टाले थाल झुकाएर श्रीमानलाई खाना खुवाउँछिन् । बेहुलाले पनि यो अनुष्ठान प्रेमपूर्वक गर्छन् । जब दुलहीले आफ्नो खुट्टाबाट प्लेट सर्छ, उसले पहिले आफ्नो टाउकोमा राख्छ । यसो गरेर उसले दुलहीलाई सम्मान गर्छ र यो संस्कारको महत्व देखाउँछ । यो अनुष्ठानलाई ’अपना–पराया’ भनिन्छ । यसको मतलब दुलही अब परिवारको हिस्सा बनेको छ, तर उनी आफ्नो मातृ गृहसँग पनि जोडिएकी हुन्छिन् ।
थारु समुदायमा विशेष संस्कार ‘चाला’ गरेर विवाह सम्पन्न गरिन्छ । ’चाला’ को अर्थ ’हिँड्नु’ अर्थात् दुलही आफ्नो नयाँ घर जानुको सुरुवात हो। यो अनुष्ठानले दुलहीलाई आफ्नो मातृ घरबाट प्रस्थान गर्ने मात्र होइन, उनको नयाँ जीवनको सुरुवात पनि गर्दछ। यो संस्कार थारु समुदायको समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदाको महत्वपूर्ण अंग हो । ’चला’ को समयमा, दुलहा र दुलही बीचको बन्धन मात्र बलियो हुँदैन तर यो विशेष पल मनाउन सम्पूर्ण परिवार र समुदाय एक साथ आउँछन्।
थारु महिलाहरुको यो अनौठो चलनको रहस्य
थारु जातिका महिलाहरुको यो अनौठो प्रचलनको जरा इतिहासमै गहिरो रहेको बताइन्छ । त्यतिबेला महिलाहरू शक्तिशाली वंशका थिए भन्ने विश्वास गरिन्छ। हल्दीघाटीको युद्धपछि उनको वंशलाई ठूलो धक्का पुगेपछि उनीहरुलाई सैनिक र नोकरहरूसँग विवाह गर्न बाध्य पारियो।
एकातिर जीवनसाथी पाए, तर अर्कातिर उच्च जाति र सामाजिक हैसियतमा आएको ह्रासले मानसिक पीडा झेल्दै रहे । यही मानसिक पीडा व्यक्त गर्न र कुनै किसिमको बदला लिन नसकेर उनले यो अनौठो परम्परा सुरु गरेका हुन् ।
साम हिगिनबोथम इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी एन्ड साइंसेजको एन्थ्रोपोलोजी विभागका अनुसन्धानकर्ताहरूले यस जनजातिको बीचमा बसेर यो चलन पछाडिको कथा जान्न खोजेका थिए। लात हानेर थाली दिनु महिलाका लागि एक प्रकारको प्रतीकात्मक विरोध भएको उनीहरुको भनाइ छ । यसले देखाएको छ कि उनीहरू आफ्ना पतिहरूप्रति कृतज्ञ थिए, तर उनीहरूले आफ्ना पुर्खाहरूको गौरवशाली विरासत बिर्सेका थिएनन्। एजेन्सीको सहयोगमा