नुनको कमीले मुटुको स्वास्थ्य र निद्राको चक्र बिग्रदै हाइपोटेन्सनको जोखिम हुन्छ
काठमाडौं,२६ वैशाख । नुन । जति यो हाम्रो आहारको एक अनिवार्य भाग हो, तर नेपाल लगायत केही देशमा उपवासको खानामा नुन त्याग्ने चलन छ । नुन यति मुल्यवान छ कि आफ्नो निष्ठा व्यक्त गर्नको लागी हामी भन्छौं, “मैले तिम्रो नुन खाएको छु।“ रजिया सज्जाद जहीरको कथा ’साल्ट’ मा, जब सिख पत्नीले सफायासँग सानो लाहोरी नुन माग्छिन्, यो नुनले सीमा तोड्छ र प्रेमको वास्तविक चित्र बन्छ।
यो नुन हाम्रो शरीरमा कम भयो भने धेरै रोग लाग्न सक्छ । अमेरिकी वैज्ञानिक डा. जेम्स डिकोलान्टोनियोले आफ्नो पुस्तक ‘द साल्ट फिक्स’ मा हाम्रो शरीरमा नुनको आवश्यकताबारे कुरा गरेका छन् । उनका अनुसार आवश्यकताभन्दा कम नुन खाँदा रोग लाग्न सक्छ । यसले अनिद्रा, इन्सुलिन प्रतिरोध, हाइपोनेट्रेमिया जस्ता धेरै गम्भीर स्वास्थ्य अवस्थाहरू निम्त्याउन सक्छ।
नुन कत्तिको महत्त्वपूर्ण छ?
अमेरिकी लेखक मार्को कुर्लास्कीले आफ्नो पुस्तक ‘साल्टः ए वर्ल्ड हिस्ट्री’ मा लेखेका छन् कि मानिसले खाने एउटा मात्र ढुङ्गा नुन हो। यो बिना हाम्रो बाँच्न सम्भव छैन।
एक स्वस्थ वयस्क शरीरमा कुनै पनि समयमा लगभग २५० ग्राम नुन हुन्छ । हाम्रो शरीरले यसको आवश्यकता अनुसार प्रयोग गरिरहन्छ । यसको कमीबाट बच्न हामीले दैनिक २००० मिलीग्राम नुन खानुपर्छ। तर, दैनिक २३०० मिलीग्रामभन्दा बढी नुन खानु पनि हानिकारक हुन्छ ।
मानिसहरु किन कम नुन खान थाले ?
सामान्यतया हामीले हाम्रो भान्सामा प्रयोग गर्ने नुन सोडियम क्लोराइड (ल्बऋ)ि बाट बनेको हुन्छ। केही समयदेखि सोडियमलाई उच्च रक्तचापको प्रमुख कारण भनिन्छ।
लगातार उच्च रक्तचापले रक्तनली र धमनीमा क्षति पु¥याउँछ भन्ने कुरा मानिसको मनमा बसेको छ । जसका कारण मुटुरोग, स्ट्रोक, हृदयघात र मिर्गौला रोगको जोखिम बढ्दै गएको छ । र यो सबै नुन खाने कारण भइरहेको छ।
यही डरका कारण मानिसहरुले आफ्नो खानाबाट नुन कम गर्न थालेका छन् । यसबारे डा.जेम्स डिकोलान्टोनियोले चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । उहाँका अनुसार कुनै पनि कुराको अतित नराम्रो हो । आवश्यकताभन्दा बढी नुन खानु हानिकारक हुन्छ, तर कम नुन खानुको नतिजा पनि गम्भीर हुन सक्छ ।
नुनको कमीले गर्दा रक्तचाप कम हुने वा हाइपोटेन्सनको जोखिम हुन्छ
शरीरमा नुनको मात्रा कम हुँदा रक्तचाप कम हुन सक्छ । यो अवस्था लामो समयसम्म रह्यो भने हाइपोटेन्सनको समस्या पनि आउन सक्छ । हाइपोटेन्सनका केही लक्षणहरू यस्ता हुन्छन् ।
चक्कर आउनु,कमजोर महसुस हुनु,वाकवाकी लाग्नु,बेहोश हुने,धमिलो दृष्टि,अवसाद निर्जलीकरण जस्ता लक्षणहरु देखिन्छन् ।
नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार हाइपोटेन्सन मुटुसँग सम्बन्धित समस्या भएका मानिसहरूका लागि बढी खतरनाक साबित हुन सक्छ । यसले हृदयघातको जोखिम बढाउँछ । त्यसैले खानामा पर्याप्त मात्रामा नुन समावेश गर्न जरुरी छ ।
निर्जलीकरण हुन सक्छ
सोडियमले हाम्रो शरीरमा पानी र खनिजको सन्तुलन कायम राख्छ। त्यसैले शरीरमा सोडियमको मात्रा कम भयो भने डिहाइड्रेसनको समस्या हुन सक्छ । छाला परिवर्तन,मुख सुख्खा हुने,बारम्बार तिर्खा लाग्ने जस्ता संकेतहरु देखिन्छन् ।
यदि समयमै निर्जलीकरणको उपचार गरिएन भने, यसले अस्पतालमा भर्ना गराउने अवस्था पनि आउन सक्छ। अवस्था बिग्रियो भने मृत्यु पनि हुनसक्छ ।
हाइपोनेट्रेमिया हुन सक्छ
कम नुनको आहारले हाइपोनेट्रेमिया हुन सक्छ। यसको अर्थ एक स्वास्थ्य अवस्था हो जसमा हाम्रो रगतमा सोडियमको स्तर सामान्य भन्दा धेरै कम हुन्छ।
नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार हाइपोनेट्रेमियाले गम्भीर न्यूरोलोजिकल समस्या निम्त्याउन सक्छ। जस्तै–
कमजोर मानसिक अवस्था
दिमागलाई पानीले भर्न सक्छ
कोमामा पुग्ने स्थिति हुन सक्छ
यसले पाचन प्रक्रियालाई कमजोर बनाउन सक्छ र ग्यास्ट्रोइंटेस्टाइनल समस्या पनि निम्त्याउन सक्छ। भोक नलाग्ने, वाकवाकी लाग्ने र वाकवाकी लाग्न सक्छ।
कोलेस्ट्रोल र ट्राइग्लिसराइड बढ्न सक्छ
खानामा नुन कम गर्दा एलडीएल अर्थात् खराब कोलेस्ट्रोल र ट्राइग्लिसराइड बढ्न सक्छ। द्दण्ज्ञट मा चिकित्सा को राष्ट्रीय पुस्तकालय मा प्रकाशित एक अध्ययन यो पुष्टि गर्दछ। दुवै अवस्थाले हृदय रोगको जोखिम सिर्जना गर्दछ।
इन्सुलिन प्रतिरोधी क्षमता बढ्न सक्छ
नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार सोडियमको कमीले इन्सुलिन प्रतिरोधी हुन सक्छ। जसका कारण इन्सुलिन र रगतमा चिनीको मात्रा दुवै बढ्ने खतरा हुन्छ । यो मधुमेह र हृदय रोगबाट पीडित व्यक्तिहरूको लागि खतरा हुन सक्छ।
मधुमेहका बिरामीमा मृत्युको जोखिम बढ्छ
नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययनका अनुसार आहारमा सोडियमको मात्रा कम गर्नाले टाइप १ र टाइप २ मधुमेह भएका व्यक्तिहरूमा मृत्युको जोखिम बढ्छ। यद्यपि, डाक्टरहरूले यस अध्ययनको नतिजालाई धेरै विश्वास गर्दैनन्।
निद्रा चक्र बाधित हुन्छ
सोडियमले हाम्रो शरीरमा पानी र इलेक्ट्रोलाइट्सको होमियोस्टेसिस कायम राख्न मद्दत गर्छ। कम नुनले यो सन्तुलन बिग्रन सक्छ। यसले सम्भावित रूपमा निद्रा चक्रको प्राकृतिक प्रक्रियालाई असर गर्न सक्छ।