गर्भावस्थामा मस्तिष्क परिवर्तन किन हुन्छ ?
काठमाडौं,९ असोज । गर्भावस्थाको समयमा, महिलाको शरीरमा हरेक दिन नयाँ परिवर्तनहरू हुन्छन्। धेरैजसो शारीरिक परिवर्तनहरू बाहिरबाट देख्न सकिन्छ। तर यस बाहेक, त्यहाँ धेरै परिवर्तनहरू छन् जुन हामीले देख्दैनौं। हर्मोनल, मुटुसँग सम्बन्धित, श्वासप्रश्वास, पाचन प्रणाली र मूत्रनलीसँग सम्बन्धित धेरै परिवर्तनहरू पनि हुन्छन्। यी सबै प्राकृतिक परिवर्तनले नारीलाई सृष्टिको लागि तयार गरिरहेको हुन्छ ।
अब नेचर न्यूरोसाइन्समा प्रकाशित एक अध्ययनले गर्भावस्थामा महिलाको शरीरसँगै मस्तिष्कमा पनि धेरै परिवर्तन हुने गरेको खुलासा भएको छ । यसअघि यस्तो अध्ययन भएको थिएन । यसका पछाडि धेरै कारण हुन सक्छन् । सबैभन्दा पहिले, महिलाहरू कहिल्यै विज्ञान र अनुसन्धानको केन्द्रमा छैनन्। दोस्रो कारण यो हो कि गर्भावस्थाको समयमा महिलाको मस्तिष्कमा परिवर्तन हुन्छ भनेर कहिल्यै सोचेको थिएन।
मस्तिष्कमा भएका यी परिवर्तनहरूले महिलाहरूलाई राम्रो आमा बन्न मद्दत गर्छ। यसले उनीहरूलाई आफ्नो बच्चाको भावना र आवश्यकताहरू बुझ्न अझ सक्षम बनाउँछ । यस परिवर्तनका कारण उनीहरूले स्मरणशक्ति घट्ने जस्ता धेरै समस्याहरूको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ ।
गर्भावस्थामा महिलाको मस्तिष्कमा के–कस्ता परिवर्तन आउँछन् ?
अध्ययनमा के भेटियो
सेप्टेम्बर १६ मा नेचर न्यूरोसाइन्समा प्रकाशित गर्भवती महिलाको मस्तिष्कमा गरिएको अध्ययनले गर्भावस्थाको समयमा महिलामा शारीरिक परिवर्तन मात्र नभएर मानसिक परिवर्तन पनि हुने देखाएको छ। मस्तिष्कको संरचना पनि परिवर्तन हुन्छ। मस्तिष्कको बाहिरी तह पातलो हुन थाल्छ । यो भागको मात्रा पनि घट्न थाल्छ । जबकि मस्तिष्कको भित्री तह बाक्लो हुन्छ र यो समयमा यसको मात्रा पनि बढ्छ ।
मस्तिष्कमा ग्रे पदार्थको काम के हो ?
खैरो पदार्थ मस्तिष्कको बाहिरी तह हो, जुन न्यूरोन्स र तिनीहरूको काममा मद्दत गर्ने तन्तुहरू मिलेर बनेको हुन्छ।
मस्तिष्कको यस भागको राम्रो स्वास्थ्यका लागि नियमित व्यायाम, सन्तुलित आहार र ७ घण्टाको पर्याप्त निद्रा अति आवश्यक हुन्छ । गर्भावस्थामा महिलाको मस्तिष्कमा परिवर्तन हुने र ग्रे म्याटर कम हुँदै गएकाले यसको ख्याल गर्नु झनै जरुरी हुन्छ ।
मस्तिष्कमा सेतो पदार्थको काम के हो ?
सेतो पदार्थ मस्तिष्कको भित्री तह हो। यसले न्यूरोन्सको जडानलाई बलियो बनाउन र संकेतहरू छिटो प्रसारण गर्न मद्दत गर्दछ।
राम्रो स्वास्थ्यको लागि, धुम्रपान र सबै नशालु पदार्थबाट टाढा रहनु महत्त्वपूर्ण छ। दैनिक व्यायाम गर्नुहोस्, पर्याप्त निद्रा लिनुहोस् र आफ्नो आहारमा ओमेगा–३ युक्त खानेकुराहरू बढाउनुहोस्।
गर्भावस्थामा मस्तिष्क परिवर्तन किन हुन्छ ?
हाम्रो शरीरमा सबै प्राकृतिक परिवर्तनहरू कुनै न कुनै कारणले हुने गर्दछ। यस समयमा, प्रकृतिले हामीलाई भविष्यमा आउने परिस्थितिहरूको लागि तयार गरिरहेको छ।
यसरी बुझ्नुहोस् कि हाम्रो अगाडि अचानक सिंह देखा प¥यो वा हामी आगोमा फस्यौं भने मस्तिष्कमा ‘लडाई वा उडान मोड’ अन हुन्छ । यसको मतलब यो हो कि यस समयमा हाम्रो मस्तिष्कले द्रुत रूपमा त्यस्ता हर्मोनहरू निस्कन्छ, जसको मद्दतले हामी या त सामना गर्न सक्षम हुन्छौं वा भागेर आफूलाई बचाउन सक्षम हुन्छौं। स्त्री रोग विशेषज्ञ डा शिल्पाका अनुसार यी सबै परिवर्तन सामान्य हुन् ।
आमा बन्नु अघि मस्तिष्कमा यी परिवर्तनहरू आवश्यक छन्
एउटी महिला पहिलो पटक आमा बन्दा उनलाई बच्चाको शारीरिक भाषाको खासै ज्ञान हुँदैन । यस्तो अवस्थामा, गर्भावस्थाको समयमा मस्तिष्कमा यी परिवर्तनहरूले महिलाहरूलाई नवजात शिशुहरूको शारीरिक भाषा (गैर–मौखिक) राम्रो तरिकाले बुझ्न तयार गरिरहेको छ। नवजात शिशुसँग आफ्नो आवश्यकता व्यक्त गर्ने भाषा हुँदैन। त्यसैले भोक लाग्दा, पाइन्ट भिजेको, चोट लाग्दा, तिर्खा लाग्दा, निद्रा लाग्दा हरपल्ट रुन्छ । आमाले बच्चालाई के चाहिन्छ भनेर उसको रुने तरिकाबाट बुझ्छ । यो मस्तिष्कमा भएको परिवर्तनको कारणले मात्र सम्भव भएको हो ।
मस्तिष्कको ग्रे र सेतो पदार्थमा भएका परिवर्तनहरूले आमालाई आफ्नो बच्चाको नजिक लैजान्छ । यसले दुईबीचको सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ।
स्मरणशक्ति र निर्णय गर्ने क्षमता कमजोर हुन्छ
मस्तिष्कमा ग्रे पदार्थको मात्रा कम हुँदा स्मरणशक्तिमा ह्रास आउन सक्छ। यही कारणले गर्दा गर्भावस्थाको केही महिनापछि महिलाले स–साना कुरा बिर्सन थाल्छन् ।
ग्रे पदार्थ हाम्रो निर्णय क्षमता को लागी जिम्मेवार छ। यस्तो अवस्थामा कम मात्राका कारण निर्णय क्षमतामा पनि असर पर्छ ।
खैरो पदार्थको कमीले कुनै पनि काममा ध्यान केन्द्रित गर्न गाह्रो हुन्छ। आफ्नो चीजहरू व्यवस्थित राख्न गाह्रो हुन्छ।
यस सम्बन्धमा नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा एक अध्ययन प्रकाशित छ। यो खुलासा भयो कि ८०% भन्दा बढी गर्भवती महिलाहरु गर्भावस्था मस्तिष्कमा गुज्रिएको हुन्छ ।