कहिलेदेखि मनाउन थालियो नागपञ्चमी ?
काठमाडौं,२५ साउन । नागपञ्चमी नेपाल भरका हिन्दू, जैन र बौद्ध धर्मावलम्बीहरू र हिन्दू, जैन र बौद्ध धर्मावलम्बीहरू बसोबास गर्ने अन्य देशमा मनाइने नाग वा सर्प (जुन पौराणिक नाग प्राणीहरूसँग सम्बन्धित छन्को) परम्परागत पूजाको दिन हो। हिन्दू पञ्चाङ्ग अनुसार साउन महिनाको शुक्ल पक्षको पाँचौँ दिन यो पूजा गरिन्छ।
नागपञ्चमी एक श्रद्धा र विश्वासको पर्व हो।५े यस दिन आठ प्रकारको अष्ट नागको पूजा गर्ने गरिन्छ। यस दिनमा नागको साथै नाग धारण गर्ने भगवान भोलेनाथको पूजा आराधना पनि गरिन्छ। केही भारतीय राज्यहरू, जस्तै कर्नाटक, राजस्थान र गुजरात एकै महिनाको कृष्ण पक्षमा नाग पञ्चमी मनाउँछन्। उत्सवको एक भागको रूपमा, चाँदी, पत्थर, काठ, वा चित्रकलाबाट बनेको नागा वा नाग देवतालाई दूधले श्रद्धापूर्वक स्नान दिइन्छ र परिवारको कल्याणको लागि उनीहरूको आशीर्वाद मागिन्छ। यस दिन जिउँदो सर्प वा विशेष गरी नगलाई दूधको प्रसाद दिइएर वा सामान्यतया बाजीगरको सहायताले पूजा गर्ने गरिन्छ।
महाभारतमा, ऋषि अस्तिकले राजा जनमेजयलाई त्याग गर्न र अन्ततः सर्प जाति (सर्प सत्र) लाई नष्ट गर्नबाट रोकेको बनेर वर्णन गरिएको छ। यो बलि जनमेजयले आफ्ना पिता परीक्षितको मृत्युको बदला लिनका लागि गरेका थिए, जसलाई सर्पका राजा तक्षकले मारेका थिए। जुन दिन बलि बन्द गरिएको थियो, त्यो दिन साउन महिनाको शुक्ल पक्ष पञ्चमीका दिन थियो। यस यज्ञको क्रममा सम्पूर्ण महाभारतको वर्णन सर्वप्रथम ऋषि वैशम्पायनले गरेका थिए। त्यस दिनदेखि यस दिनलाई नाग पञ्चमीको रूपमा मनाइँदै आएको छ।
हिन्दू धर्ममा सर्पको पूजाको महत्वबारे धेरै किंवदन्तीहरू छन् । हिन्दू पुराण र महाभारतका अनुसार, विश्वव्यापी सृष्टिकर्ता भगवान ब्रह्माका नाति कश्यपले प्रजापति दक्ष, कद्रु र विनाताका दुई छोरीहरूसँग विवाह गरेका थिए। त्यसपछि काद्रुले नाग जातिलाई जन्म दिइन् भने विनताले सूर्यदेवकी सारथी बनेकी अरुणालाई जन्म दिइन् र विष्णुको वहान बनेका महान् चील गरुडलाई पनि जन्म दिइन्। परम्परागत रूपमा भारतमा भारतीय कुस्ती, जिम, पौरुष र कुण्डलिनी ऊर्जाको प्रतीकको रूपमा सर्पको रहस्यमय प्रतीकात्मकताको सम्मान गर्नका लागि विशेष उत्सवहरू आयोजना गरिन्छ।
नाग पञ्चमीका दिन नाग, र सर्पलाई दूध, मिठाइ, फूल, दीप र बलिसहित पूजा गरिन्छ। चाँदी, ढुङ्गा, काठ वा भित्तामा राखिएका चित्रबाट बनेका नाग वा नाग देवतालाई पहिले पानी र दूधले नुहाइन्छ र त्यसपछि निम्न मन्त्रोच्चारणद्वारा पूजा गरिन्छ।
सर्पमा मानिसभन्दा बढी शक्ति हुन्छ र शिव, देवी, विष्णु र सुब्रमण्यमसँग यसको सम्बन्धका कारण एक हदसम्म डर पैदा हुन्छ जसले गर्दा नागको देवत्वकरण हुन्छ र हिन्दूहरूद्वारा देशभरि यसको पूजा गरिन्छ।
हिन्दू ज्योतिषशास्त्रमा उल्लेखित चन्द्रमासँग सर्पको अर्थ हुन्छ। सर्पको टाउकोलाई राहु र यसको पुच्छरलाई केतुद्वारा प्रतिनिधित्व गरिन्छ। यदि कुनै व्यक्तिको राशिचक्रमा सातवटै प्रमुख ग्रहहरू राहु र केतुको बीचमा उल्टो क्रम (घडीको विपरीत दिशामा) बाँधिएका छन् भने यसलाई कालसर्प दोष (कालो सर्पका कारण दोष) भनिन्छ, जसले व्यक्तिको जीवनमा दुर्भाग्य र कठिनाइको पूर्वाभास गर्दछ यसैले नाग पञ्चमीको दिन सर्पको पूजा गरेर यसलाई शान्त पारिन्छ।