३३ कोटी कि ३३ करोड, हिन्दु धर्ममा देवी देवताको संख्या कति छ ?
काठमाडौं, ६ जेठ । हिन्दू धर्ममा यस्ता धेरै कुरा छन्, जसमा आज पनि गहिरो अनुसन्धान भइरहेको छ । यससँगै धेरै समाधान नभएका विषयहरूमध्ये एउटा यस्तो विषय पनि छ, जसमा आज पनि दुई मत विभाजित छ । विषय हो कि “हिन्दु धर्ममा ३३ कोटी देवी–देवता छन् कि ३३ करोड देवताहरू छन् ? धेरै धर्माचार्य र धार्मिक विज्ञहरूले आ–आफ्ना विचार व्यक्त गरेका छन् । तर आज पनि यो प्रश्न मात्रै बनेको छ। कोटि शब्द आफैंलाई दुई किसिमले व्याख्या गरिएको छ। एउटा ‘टाइप’ र अर्को ‘करोड’। धेरैको बुझाइमा करोडलाई सामान्य भाषामा करोड भनिन्छ भन्ने पनि विश्वास छ तर यसमा कति सत्यता छ भन्ने कुरामा आज पनि अन्योल छ । यसबारे आचार्य श्याम चन्द्र मिश्रसँग दैनिक जागरणले जानकारी लिएको छ । वास्तविक सत्य के हो र ३३ कोटी र करोडमा के फरक छ?
आचार्य श्यामचन्द्र मिश्र बताउँछन् भने ३३ करोड देवताको कुरा गरौं । त्यसैले यसमा आठ वसु, ११ रुद्र, १२ आदित्य, इन्द्र र प्रजापति समावेश छन्। धेरै ठाउँमा इन्द्र र प्रजापतिको सट्टा ३३ करोडमा दुई अश्विनीकुमार समावेश भएका छन् । ती ३३ कोटिहरु यस प्रकार छन्–
आठ वसुको नाम– १. आप २. ध्रुव ३. सोम ४. धर ५. अनिल ६. गुदा ७. प्रत्युष ८. प्रभास
एघार रुद्रको नाम– १. मनु २. मनु ३. शिव ४. महत ५. ऋतुध्वज ६. महिनस ७. उमतेरस ८. काल ९ वामदेव १०. भव ११. धृतध्वज
बाह्र आदित्यको नाम– १. अंशुमान २. आर्यमान ३. इन्द्र ४. त्वष्ट ५. धातु ६. पर्जन्य ७. पुष ८. भाग ९. मित्र १०. वरुण ११. वैवस्वत १२. विष्णु
यी सबै देवताहरूसँग ३३ करोड देवताहरूको सङ्ख्या पूरा भएको छ र विभिन्न प्राचीन धर्माचार्यहरूको विचारमा तिनीहरूका अन्य नामहरू पनि जोडिएका छन्। कुनै–कुनै धार्मिक क्षेत्रसँग सम्बन्धित मानिसले कोटीलाई ‘करोड’ भनेका छन्, तर ३३ करोड देवी–देवता हुनसक्ने धारणा पनि छ ।
गोस्वामी तुलसीदासको गाईबाट यसको अर्थ बुझ्नुहोस्
आचार्य मिश्रले थप बताउनुहुन्छ कि गोस्वामी तुलसीदासले रामचरितमानसको एक छपाईमा ‘सियाराम सब जग जानी’ लेखेका छन् । करू प्रणाम जोरी जुग पानी। अर्थात् श्रीराम सारा संसारमा वास गर्नुहुन्छ, सबैमा भगवान हुनुहुन्छ र उहाँलाई हात जोडेर नतमस्तक हुनुपर्छ। यसको प्रमाण यो हो कि हिन्दू धर्ममा भगवान श्री राम ब्रह्माण्डको सृष्टिकर्ता भगवान विष्णुको अवतार हुनुहुन्थ्यो। त्यसैले आज उहाँलाई देवताको रुपमा पुजिन्छ । अर्कोतर्फ सनातन परम्परामा अग्नि, रुख, जमिन, जल र वायुको पूजा गर्ने व्यवस्था छ । श्राद्ध पक्षमा कागको पनि पूजा गरी खाना खुवाइन्छ । एकादशीका दिन कमिलाको पनि पूजा गरिन्छ भने लक्ष्मीको वाहन उल्लुको पनि पूजा गर्ने चलन छ । हात्तीलाई भगवान गणेशको रूपमा पुजिन्छ भने बँदेललाई पनि वराहको रूपमा पुजिन्छ । श्रीमद्भगवद्गीतामा यो पनि भनिएको छ कि ‘श्रीहरि’ विश्वमा रहेका सबै प्राणीमा वास गर्नुहुन्छ । जसका कारण करिब ३३ करोड देवीदेवता सम्पन्न हुन्छन् ।
हिन्दु धर्ममा ३३ कोटी देवता छन् कि ३३ करोड देवता छन् ? यस प्रश्नको उत्तरमा अन्ततः यो निस्कन्छ कि ३३ कोटी देवताहरूको वर्णन पनि सही छ र ३३ करोड देवताहरू छन्, यो कुरा गोस्वामी तुलसीदासको एउटा गाईबाट पनि प्रमाणित गर्न सकिन्छ।